Szczególnie liczną grupę pomorskich uczniów z doświadczeniem migracyjnym stanowią obywatele Ukrainy, dlatego warto przyjrzeć się podobieństwom i różnicom między językiem polskim a ukraińskim – po to, aby mieć świadomość, które obszary poszczególnych podsystemów języka polskiego są najtrudniejsze do opanowania przez ukraińskie dzieci i młodzież mieszkające w Polsce: na co nauczyciele powinni zwrócić największą uwagę w ich edukacji, co natomiast nie powinno stanowić poważnego problemu i może być podstawą do działań opartych na interkomprehensji. Na pierwszy ogień bierzemy fonetykę.
1. Istnieje wiele regularnych podobieństw dźwiękowych między językiem polskim a ukraińskim, który jednak – w przeciwieństwie do języka polskiego – posługuje się alfabetem wywodzącym się z cyrylicy. Jak wiadomo, podobieństwa te wynikają ze wspólnego pochodzenia, przyczyną różnic są zaś odmienne procesy rozwojowe zachodzące po rozpadzie wspólnoty prasłowiańskiej. Ukraińskie spółgłoski б, в, д, ж, з, й, к, м, н, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш są wymawiane tak samo jak polskie b, w, d, ż, z, j, k, m, n, p, r, s, t, f, ch, c, cz, sz. Ukraińską spółgłoskę л, gdy występują po niej znak miękki ь lub samogłoski і, ю, я, wymawia się w sposób zbliżony do polskiej spółgłoski l. Z kolei ukraińskie samogłoski а, о, у, е, и, і są wymawiane podobnie jak polskie a, o, u, e, y, i. W obu językach samogłoski nie ulegają redukcji w sylabach nieakcentowanych. Jednakże w ukraińskim, w odróżnieniu od polskiego, akcent może przypadać na dowolną sylabę oraz przemieszczać się w różnych formach tego samego wyrazu. Porównaj:
arkusz — аркуш [arkusz]
brat — брат [brat]
duch — дух [duch]
dym — дим [dym]
farba — фарба [farba]
kawa — кава [kawa]
czas — час [czas]
ocet — оцет [ocet]
woda — вода [woda]
może — може [może]
żart — жарт [żart]
mak — мак [mak]
prawo — право [prawo]
syn — син [syn]
raj — рай [raj]
ryba — риба [ryba]
szafa — шафа [szafa]
waliza — валіза [waliza]
litera — літера [litera]
2. Twarda spółgłoska ukraińska л nie ma odpowiednika w języku polskim. Wymawia się ją, dotykając końcem języka górne zęby. W polskich ekwiwalentach występują spółgłoski ł, l. Porównaj:
szkoła — школа [szkoła]
zakład — заклад [zakład]
elektryk — електрик [ełektryk]
reklama — реклама [rekłama]
pole — поле [połe]
3. Ukraińską spółgłoskę ґ wymawia się tak samo, jak polską g. Natomiast ukraińskie г, które jest spółgłoską faryngalną (gardłową), nie ma polskiego odpowiednika. Porównaj:
hałas — галас [hałas]
herb — герб [herb]
głowa — голова [hołowa]
uwaga — увага [uwaha]
logika — логіка [łohika]
grunt — ґрунт [grunt]
guzik — ґудзик [gudzyk]
ganek — ґанок [ganok]
Gdańsk — Ґданськ [gdańsk]
4. W języku ukraińskim występują tak zwane samogłoski jotowane я, є, ю, ї wymawiane jako połączenia głosek [ja], [je], [ju], [ji] na początku wyrazu lub po samogłosce. Porównaj:
ja — я [ja]
moja — моя [moja]
moje — моє [moje]
moi — мої [moji]
Julia — Юлія [julija]
Jemen — Ємен [jemen]
jezuita — єзуїт [jezujit]
5. Po spółgłosce samogłoski jotowane я, є, ю są wymawiane jako [a], [e], [u], jednocześnie oznaczają miękkość poprzedzającej je spółgłoski. Porównaj:
suknia — сукня [suknia]
ludzie — люди [ludy]
okulary — окуляри [okulary]
biuro — бюро [biuro]
Biełgorod — Бєлгород [biełhorod]
6. W języku ukraińskim nie występują samogłoski nosowe, które w języku polskim zaсhowały się od czasów wspólnoty prasłowiańskiej. W ukraińskich odpowiednikach polskich wyrazów z samogłoskami ą, ę występują samogłoski у, я. Porównaj:
dąb — дуб [dub]
ząb — зуб [zub]
kąt — кут [kut]
ręka — рука [ruka]
pociąg — потяг [potiah]
pięta — п’ята [pjata]
7. W miejscu prasłowiańskich połączeń *or, *ol, *er, *el między spółgłoskami w języku polskim powstały grupy -ro-, -ło-, -le-, -rze-, rzo-, natomiast w języku ukraińskim wykształciły się grupy z dwiema samogłoskami otaczającymi spółgłoskę: -оро-, -оло-, -ере-. Porównaj:
głodny — голодний [hołodnyj]
środa — середа [sereda]
krowa — корова [korowa]
mleko — молоко [mołoko]
drzewo — дерево [derewo]
wrona — ворона [worona]
brzoza — береза [bereza]
8. Prasłowiański długi dźwięk *ō, z którego w języku polskim pochodzi głoska oznaczana literą ó, w języku ukraińskim przekształcił się w samogłoski i, o. Porównaj:
ból — біль [bil]
góra — гора [hora]
chór — хор [chor]
naród — народ [narod]
mój— мій [mij]
9. W miejscu prasłowiańskich połączeń *tj, *dj w języku polskim powstały spółgłoski c, dz, a w języku ukraińskim – ч, ж. Porównaj:
noc — ніч [nicz]
świeca — свіча [swicza]
sadza — сажа [saża]
cudzy — чужий [czużyj]
cudowny — чудовий [czudowyj]
10. Istniejący w języku prasłowiańskim sufiks *-dl- w języku polskim funkcjonuje w postaci formantu -dł-. W języku ukraińskim przekształcił się w -л- oraz wszedł w skład podstawy słowotwórczej. Porównaj:
gardło — горло [horło]
mydło — мило [myło]
skrzydło — крило [kryło]
modlitwa — молитва [mołytwa]